เตเนว อนฺเต ตํ ทสฺเสนฺเตน ‘‘ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโฐ โหตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อาปตฺติเลโสปิ กิมตฺถํ ชาติเลสาทโย วิย น วิตฺถาริโตติ เจ? ตถา อสมฺภวโตติ เวทิตพฺพํฯ

[400] สาฏกปตฺโต สรีรฏฺฐปตฺโตฯ อาปตฺติยาติ ปาราชิกาปตฺติยา อญฺญภาคิยํ สงฺฆาทิเสสาทิ, อธิกรณญฺจ อาปตฺติปญฺญตฺติยาฯ ‘‘เลโส นาม อาปตฺติภาโค’’ติ วุตฺตตฺตา อาปตฺติภาวเลโส วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ, ตสฺมา ปาราชิกาปตฺติโต อญฺญภาคิยสฺส อาปตฺติปญฺญตฺติยา อาธารณฏฺเฐน ‘‘อธิกรณ’’นฺติ สงฺขฺยํ คตสฺส สงฺฆาทิเสสาทิโน อาปตฺตินิกายสฺส อาปตฺติภาวเลสํ คเหตฺวา โจทนา อาปตฺติเลสโจทนาติ เวทิตพฺพาฯ

[408] อนาปตฺติ ตถาสญฺญี โจเทติ วา โจทาเปติ วาติ อาปตฺตญฺญภาคิยโจทนายเมว, น อญฺญตฺถฯ เอตฺตาวตา ปฐมทุฏฺฐโทเส วุตฺตวิจรณาย สํสนฺทิตํ โหติ, ตํ อิธ กถํ ปญฺญายตีติ เจ? กงฺขาวิตรณิยา วจนโตฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘ตตฺถ อิธ จ อาปตฺตญฺญภาคิยโจทนาย ตถาสญฺญิโนปิ อนาปตฺตี’’ติฯ

อญฺญาภาคิยสิกฺขํ โย, เนว สิกฺขติ ยุตฺติโตฯ คจฺเฉ วินยวิญฺญูหิ, อญฺญภาคิยตญฺจ

โสติฯ

ทุติยทุฏฺฐโทสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา

[409] ‘‘วชฺชํ น ผุเสยฺยา’’ติ จ ปาโฐฯ

[410] เตสํ อนุรูปาชานนโต อสพฺพญฺญู อสฺสฯ ‘‘น, ภิกฺขเว, อเสนาสนิเกน วสฺสํ อุปคนฺตพฺพ’’นฺติ (มหาว. 204) วุตฺตตฺตา ปฏิกฺขิตฺตเมวฯ ติโกฏิปริสุทฺธนฺติ ปรสฺส ปาปปสงฺคนิวารณตฺถํ วุตฺตํ, น ปฏิจฺจกมฺมนิวารณตฺถํ โกฏีหีติ อากาเรหิฯ ปริสุทฺธนฺติ วิมุตฺตํฯ

ทสหิ เลเสหิ อุทฺทิสฺส กตํ สมณา ปริภุญฺชนฺติ, อสฺสมณา อิเมติ สาสนสฺส ครหภาโว อาคจฺเฉยฺย , ครหปจฺจยา โลโก วา อปุญฺญํ อริยูปวาทํ ปสเวยฺย, เตหิ วิมุตฺตนฺติ อตฺโถฯ วาคุรนฺติ มิคชาลํฯ อตฺตโน อตฺถาย วาติอาทินา ปเรสํ อตฺถาย กเต กปฺปิยภาวํ ทสฺเสตฺวา ภิกฺขูนญฺจ อญฺเญสญฺจ อตฺถาย กเต ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘มตานํ เปตกิจฺจตฺถายา’’ติอาทิมาหฯ

ยํ ยํ หีติอาทิ ตสฺส การณสฺส ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปุน ปญฺจนฺนํ สหธมฺมิกานํ อตฺถาย กตํ น กปฺปตีติ วุตฺตนฺติ กิร ธมฺมสิริตฺเถโรฯ คณฺฐิปเท ‘‘ภิกฺขูนเมว สุทฺธานํ อตฺถาย กตํ น วฏฺฏตี’’ติ ลิขิตํฯ อปเรหิ ปน ‘‘มตานํ เปตกิจฺจตฺถายาติอาทินา วุตฺเตปิ กปฺปติ, ภิกฺขูนํเยว อตฺถายาติ อิมินา ‘ภิกฺขูนมฺปิ ทตฺวา มยํ ภุญฺชิสฺสามา’ติ กตมฺปิ วุตฺตํฯ ปุน ‘ปญฺจสุ เอกํ อุทฺทิสฺสกตํ อิตเรสํ น กปฺปตี’ติ ทสฺสนตฺถํ ‘ปญฺจสุ หิ สหธมฺมิเกสูติอาทิ วุตฺต’นฺติ วทนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อญฺญตรสฺมิํ ปน คณฺฐิปเท ‘‘อมฺหากนฺติ จ ราชยุตฺตาทีนนฺติ จ วุตฺเต วฏฺฏตีติ วตฺวา ‘ตุมฺหาก’นฺติ อวตฺวา ‘เปตกิจฺจตฺถายาติ วุตฺเตปิ วฏฺฏตี’ติ จ ทสฺเสตฺวา สพฺพตฺถ วุตฺตานํ, อาทิสทฺเทน สงฺคหิตานญฺจ ลกฺขณํ ฐเปนฺเตน ‘ภิกฺขูนํเยวา’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘ภิกฺขูนํ อุทฺทิฏฺเฐ เอวาติ อธิปฺปาเยนา’ติ วุตฺตํฯ น ‘ตุมฺหากํ, อมฺหากญฺจาติ วุตฺเต อนาปตฺตี’ติ ทสฺสนตฺถํฯ กสฺมา? มิสฺสกวารสฺส อภาวาฯ ลกฺขณํ นาม วุตฺตานํ, วุตฺตสทิสานญฺจ โหติฯ ‘สเจ เปตกิจฺจตฺถายาติ วุตฺตฏฺฐาเน ภิกฺขูนํ โภชนํ สนฺธาย กโรนฺตี’ติ วทนฺติ มหาอฏฺฐกถายญฺจ ‘ตสฺมิํ วาเร จ น ตุมฺหากนฺติ วุตฺเต วฏฺฏตี’ติ วุตฺตตฺตาฯ เตเนว อิธาปิ ‘เปตกิจฺจตฺถาย, มงฺคลาทีนํ วา อตฺถาย กเตปิ เอเสว นโย’ติ ปุพฺเพ วุตฺตตฺถวเสน วุตฺตํฯ ‘อวธารณตฺเถน มิสฺสเก วฏฺฏตี’ติ เจ? ‘กปฺปิยมํสสฺส หิ ปฏิคฺคหเณ อาปตฺติ นตฺถี’ติ วจเนน อกปฺปิยปฏิคฺคหเณ อาปตฺตีติ อาปนฺนํ, ‘ตญฺจ คเหตพฺพํ สิยา’ติ ปฏิกฺขิปิตพฺพา’’ติ วุตฺตํ, ตํ สุนฺทรํ วิย ทิสฺสติ, วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ ยตฺถ จาติ ภิกฺขูนํ อตฺถาย กเตปิฯ ตมตฺถํ อาวิ กาตุํ ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํ ฯ เอตฺถ ปน ‘‘ภิกฺขุนีนํ ทุกฺกฏํ, อิตเรสํ ทณฺฑกมฺมวตฺถู’’ติ วทนฺติฯ กปฺปํ นิรยมฺหีติ อสงฺเขฺยยฺยกปฺปํฯ วิวฏฺฏฏฺฐายิกาเลเยว สงฺฆเภโท โหตีติฯ กปฺปนฺติ อายุกปฺปํฯ

[411] กุสลนฺติ เขมํฯ

อาปตฺติภยา กตา ลชฺชีหีติ เอตฺถ อาปตฺติภเยน อวสฺสํ อาโรเจนฺตีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘ลชฺชี รกฺขิสฺสตี’’ติ (วิสุทฺธิ. 1.42; ปารา. อฏฺฐ. 1.45) โปราณวจนสฺสานุรูปโต ‘‘อญฺเญหิ ลชฺชีหี’’ติ วุตฺตํฯ อลชฺชิสฺสปิ อนาโรเจนฺตสฺส อาปตฺติเยว ‘‘เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺตี’’ติ วจนโตฯ

[416] อสมนุภาสนฺตสฺสาติ กมฺมการเก กตฺตุนิทฺเทโส, สมนุภาสนกมฺมํ อกริยมานสฺสาติ อตฺโถฯ โอทิสฺส อนุญฺญาโต นาม อุมฺมตฺตกขิตฺตจิตฺตเวทนฏฺฏาทิโก ‘‘อนาปตฺติ อาทิกมฺมิกสฺสา’’ติ อริฏฺฐสิกฺขาปเท อาคตตฺตา อตฺถีติ เจ? ยมฺปีติอาทิฯ สา ปเนสา อนาปตฺติฯ โส วุจฺจตีติ ตตฺถ อาคโตปิ สกมฺมพฺยาวโฏปิ เอวํ วุจฺจติฯ เอเตนุปาเยนาติ อสมนุภาสนฺตสฺส จ อาทิกมฺมิกสฺส จ วุตฺตตฺถวเสนฯ ฐเปตฺวา อริฏฺฐสิกฺขาปทนฺติ ตตฺถ อาทิกมฺมิกปทาภาวาฯ

ติวงฺคิกนฺติ เอตฺถ วาจาย เอว ปฏินิสฺสชฺชนฺตสฺส โอฏฺฐจลนาทิกายวิญฺญตฺติ โหติ, ตสฺมา ทุวิธมฺปิ วิญฺญตฺติํ กเถนฺตสฺส โหติฯ วจีเภทํ กาตุํ อสกฺโกนฺตสฺส กายวิการํ กโรนฺตสฺส อนาปตฺติยา ภวิตพฺพํฯ กสฺมา? ติวงฺเคสุ เอกสฺส ปริหีนตฺตา, ตสฺมา ติวงฺคภาโว อาปตฺติยา, องฺคหานิภาโว อนาปตฺติยาติ คเหตพฺพํฯ เอตฺถ สิยา – ยทิ องฺคหานิภาเวน อนาปตฺติ, เอวํ สนฺเตปิ วิการํ อกตฺวา จิตฺเตเนว วิสฺสชฺเชนฺตสฺส อนาปตฺติยา ภวิตพฺพนฺติ? ตํ น, กสฺมา? อฏฺฐกถายํ ‘‘กายวิการํ วา วจีเภทํ วา อกโรนฺตสฺเสว ปน อาปชฺชนโต อกิริย’’นฺติ หิ วุตฺตํ, ‘‘จิตฺตํ วา อนุปฺปาเทนฺตสฺส วา’’ติ น วุตฺตํ, ตสฺมา จิตฺตญฺจ นาม วิญฺญตฺติปฏิพทฺธํ เอวาติ วิสุํ องฺคภาเวเนว วุตฺตตฺตา ชานิตพฺพนฺติ เจ? ตํ น, ทฺวินฺนํเยว อกิริยาติ, ตสฺมา จิตฺเตน วิสฺสชฺเชนฺตสฺสาปิ อาปตฺติ วิย ทิสฺสติ, อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ ตตฺถ ‘‘อกุสลจิตฺต’’นฺติ วุตฺตนฺติ เจ? ‘‘จิตฺตพาหุลฺลโต วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ เตปิ กิร พาหุลฺลโต วทนฺติฯ

ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ทุติยสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา

[422] สญฺญีติ สญฺญิโนฯ

ทุติยสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ